سال ها پیش، قبل از شروع مراسم معارفه ام در یکی از سازمان ها، یکی از مدیران ارشد که معرفی ام به عهده وی بود، مرا نصیحتی کرد که آویزه گوش کردم و چه بجا بود.

می گفت ، اگر میخواهی وقتی اینجا را ترک کردی، مدیر بعدی، بدگویی تو را نکند، هیچ گاه مدیران پیش از خود را نفی نکرده و بدگویی آنان را نکن، روی توانمندی های خودت تکیه کن نه روی ضعف دیگران.

نزدیک به چهار دهه است که بطور مدام از رسانه های دولتی میشنویم و میبینیم نفی و نکوهش عملکرد دوران پهلوی را ، درست یا تحریف شده. طی این سال ها حتی یک بار سخن از خدمات نیم قرن حکومت پهلوی به میان نیاورده اند. قصد نفی ، تعریف یا تبلیغ دوران سلطنت پهلوی را ندارم اما معتقدم که برای قضاوت در مورد عملکرد یک مدیر، در هر سطحی، حتی در سطح کشور داری، بایستی دید که سیستم را در چه سطحی و با چه شرایطی تحویل گرفته و چگونه و با چه شرایطی تحویل داده است. اینگونه است که میتوان به درستی به قضاوت نشست.

در اینکه حرص ثروت اندوزی در رضا شاه ، حد و مرزی نداشت و این موضوع حتی در گزارشهای سالانه سفارت بریتانیا قید شده و حتی پس از تبعید وی ، جریان کسب اموال و میزان دارایی هایش به مطبوعات کشور نیز کشیده شد، شکی نیست. رضا شاه، مانند هر انسان دیگری، مجموعه ای بود از نقاط ضعف و قوت. دوران حکومت وی و محمد رضا شاه، گرچه حرف و حدیث های زیادی به لحاظ مسائل مالی و دیکتاتوری داشت که غالبا درست بود، اما، به مصداق مثل : عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگوی ، از آنجا که طی چند دهه ، نقاط ضعف خاندان پهلوی به وفور بیان شده، در این مختصر به خدمات آنها نیز اشاره میکنم. نه به عنوان یک سلطنت طلب ( که نیستم )، که شرافت شغلی یک نویسنده، ایجاب میکند بر گفتن حقایقی که رسانه های وابسته به مخالفین از انتشار آن چشم می پوشند و رسانه های موافق سلطنت نیز به گونه اغراق آمیزی بدان میپردازند.

1 – براندازی پدیده قبیله گرایی و حکومت ملوک الطوایفی و ایجاد دولت مرکزی مقتدر.

نسل و نسل های قبل از ما، بخوبی آگاهند که تا پیش از به قدرت رسیدن رضا خان ، خارج از پایتخت و در شهرستان های دور، دولت مرکزی هیچگونه قدرت و نفوذی نداشت.

2 – به جامعه کشاندن نیمی از جمعیت کشور( زنان) و استفاده از نیروی آنان در جهت افزایش بهره وری جامعه، تجدد و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی.

3 – کاهش نفوذ روحانیون در اداره کشور و بالاخص کوتاه کردن دست آنان از نظام آموزش و پرورش.

4 – ایجاد نظام نوین آموزشی مطابق با استانداردهای مدرن اروپایی و اجبار در تحصیل تمامی اقشار جامعه اعم از مرد و زن. گرچه این مورد سال ها پیش از رضا شاه و با تاسیس دارالفنون توسط امیرکبیر و حتی مدرسه رشدیه تبریز آغاز شده بود اما رضا شاه به صورت گسترده و نظام مند و کشوری آن را به مورد اجرا گذارد.

5 – ایجاد دانشگاه تهران در ادامه مدرن سازی نظام آموزشی در جهت ارتقاء سطح تحصیلی جامعه.

6 – اعزام دانشجو به خارج از کشور با هزینه دولت برای کسب دانش نوین در جهت کاهش وابستگی به کارشناسان بیگانه.

7 – ایجاد ساختار اقتصادی نوین همراه با تاسیس کارخانه‏ های متعدد در جهت صنعتی کردن کشور و کاهش وابستگی به کالاهای وارداتی.

8 – ایجاد شبکه های ارتباطی در سراسر کشور.

9 – تاسیس اولین بانک ایرانی (بانک سپه) و بانک های سرمایه گذار در جهت کمک به توسعه و رشد اقتصادی و صنعتی.

10 – ایجاد راه آهن سراسری که شمال و جنوب و شرق و غرب کشور را به هم متصل میکرد.

11 – ایجاد راههای ارتباطی میان شهری متعدد.

تا پیش از حکومت رضا شاه، حتی یک متر راه آسفالته و راه آهن بین شهری وجود نداشت.

12 – تصویب قانون مدنی و تربیت قضات و کوتاه کردن دست روحانیون از محاکم سنتی.

13 – بازسازی آرامگاه اسطوره های شعر و ادب پارسی : سعدی، حافظ و فردوسی.

14 – ایجاد ارتش نوین و مدرن ( نیروهای زمینی، هوایی و دریایی ).

15 – لغو قرداد دارسی، این قرداد بین دولت انگلیس و ایران بر سر نفت و چگونگی استخراج و سهم دولت انگلیس از آن بود ، در این قرداد سهم دولت بریتانیا از دولت پادشاهی ایران بیشتر بود. رضا شاه در جلسه هیآت وزیران این قرداد را باطل اعلام کرد و آنرا درون آتش انداخت و قراردادی به مراتب بهتر با دولت انگلیس منعقد شد.

16 – تأسیس اولین کارخانهٔ هواپیما سازی در کشور با خرید امتیاز از هواپیمایی آلمان.

17 – واجب کردن نام خانوادگی برای هر ایرانی و صدور شناسنامه برای هویت هر فرد.

18 – لغو مراسم عزا داری و خلع لباس روحانیون.

19 – اصلاح امور مالیاتی و بودجه عمومی و تنظیم امور مالی و بانکی و پولی کشور

20 – تبدیل واحد پول کشور به ریال

21 – سرو سامان دادن به تقسیم بندی های کشوری و وضع تقسیمات کشور به ده استان و شهرستان‌ها و بخش‌ها با اختیارات در قانون

22 – ایجاد امنیت در شهرها و جاده‌ها و مقابله با راهزنان و یاغیان و سرکوب آن‌ها

موارد ذکر شده، تنها عناوین برخی از فعالیت های مثبت رضا شاه در دوران شانزده سال حکومت است. باید توجه داشت که تمامی موارد ذکر شده با در نظر گرفتن عقب ماندگی و محدودیت های تکنولوژیک آن روزگار و همچنین فقر مفرط اقتصادی آن زمان محقق شد. در اینجا پیشنهاد میکنم به دو کتاب سفرنامه خوزستان و سفرنامه مازندران برای درک بیشتر و صحیح تر از افکار وی مراجعه شود. وی در سفرنامه خوزستان بیشتر به وقایع مربوط به شیخ خزعل پرداخته‌ و در سفرنامه مازندران ، مسایل عمرانی بیشتر مد نظر بوده‌ است. چاپ و انتشار سفر نامه مازندران ،در زمان محمد رضا شاه و با کوشش اعلم وزیر دربار محمد رضا شاه صورت گرفت و نیز مراجعه شود به مصاحبه مهندس حسابی فرزند دکتر حسابی در مورد خاطرات وی از نحوه برخورد رضا شاه با پیشنهاد ساخت و تاسیس دانشگاه تهران .

و اما در نقد و تقبیح و حتی تعریف و تمجید از محمد رضا پهلوی نیز، بسیار گفته اند و شنیده ایم اما غالب این گفتارها و یا نوشتارها، یا با اغراق و در مدح و ثنای وی بوده و یا با کینه و مخالفت با او؛ و کمتر دیده ایم و خوانده ایم نوشتارهایی بی طرفانه و غیر مغرضانه به گونه ای که افراط و تفریط در تمامی نقل قول ها به وفور یافت میشود.

در مورد وی نیز طی چند دهه گذشته، هرآنچه توانسته اند، به درستی یا با تحریف، گفته اند و شنیده ایم، به گونه ای که نسل جوان و کنونی کشور، تصور کند که جمهوری اسلامی، ویرانه ای به نام ایران را تحویل گرفت و …..

محمدرضا پهلوی در طول سلطنتش اقدامات زیادی انجام داد. پاره‌ای از این اقدامات عبارتند از :

ساخت میدان و برج شهیاد به عنوان نماد شهر تهران (میدان و برج آزادی کنونی)    ساخت دهکده المپیک و ورزشگاه آریامهر تهران (ورزشگاه آزادی کنونی)

تنها مجموعه ورزشی کشور مطابق با استانداردهای جهانی. لازم به یادآوری است که طی چهار دهه حکومت اسلامی، هنوز حتی یک ورزشگاه و مجموعه ورزشی مطابق با استانداردهای جهانی به مرحله ساخت و بهره برداری نرسیده است و هنوز مسابقات بین المللی تیم های ملی ایران در رشته های مختلف ورزشی، در مجموعه آزادی برگزار میشود.

تاسیس رادیو و تلویزیون ملی ایران (صدای و سیمای کنونی)

تاسیس شرکت هواپیمایی ایران (هما)

تاسیس سازمان رفاه خانواده ( کاری که اکنون و پس از چند دهه ، در کشورهای پیشرفته ای مانند فرانسه در جهت رفاه خانواده ها انجام میشود)  ‌

انجام اصلاحات ارضی و برچیدن نظام ارباب و رعیتی.

بنیان گذاری سازمان خدمات اجتماعی ( تامین اجتماعی کنونی)

عضویت ایران در سازمان ملل متحد

افزایش سطح قدرت نظامی ارتش ایران به یکی از نیرومندترین قدرت‌های نظامی جهان

تاسیس دانشگاه‌های آریامهر (اکنون صنعتی شریف)، ملی ایران (اکنون شهید بهشتی)، پلی‌تکنیک تهران (اکنون صنعتی امیرکبیر)، هنر تهران، فرح پهلوی (اکنون الزهرا) تربیت معلم تهران (اکنون خوارزمی)، پهلوی شیراز (اکنون شیراز)، فردوسی مشهد، اصفهان، رازی کرمانشاه، کالج پزشکی وست مینستر (اکنون دانشگاه ارومیه)، کرمان (اکنون شهید باهنر کرمان)، جندی شاپور اهواز (اکنون شهید چمران اهواز) و گذاشتن پایه های اولیه دانشگاه آزاد.

تاسیس سپاه بهداشت، سپاه دانش و سپاه ترویج و آبادانی به جهت بهره برداری بهینه از زمان خدمت سربازی افراد تحصیل کرده برای توسعه علم و دانش و باسواد کردن روستائیان، بهبود سطح بهداشت روستاها و افزایش بهره وری کشاورزی بود. براین اساس، تمامی تحصیل کرده گان در کلیه علوم اعم از پزشکی، دارو سازی، علوم آزمایشگاهی، دامپزشکی ، مهندسی، علوم انسانی و … موظف بودند پس از طی دوره چهار ماهه آموزش نظامی، به روستاهای تعیین شده رفته و کار آموزش و بهداشت و خدمات کشاورزی را انجام دهند.

تاسیس کانون فکری کودکان و نوجوانان با هدف جذب آنان به کتاب و کتابخوانی و توسعه و تقویت فرهنگ جامعه از پایه.

تاسیس اوپک (اتحادیه صادرکنندگان نفت)

رساندن رشد اقتصادی ایران به عددی دو رقمی در سال که در تاریخ ایران بی سابقه بوده و طی دو سال، ایران عنوان بالاترین میزان رشد اقتصادی را در میان سایر کشورهای جهان از آن خود کرد. رکوردی افتخار برانگیز و تکرار ناشدنی.

همانگونه که در ابتدا نیز خاطرنشان کردم، موارد ذکر شده تنها سر فصل های خدماتی است که در دوران حکومت خاندان پهلوی انجام شد. نکات منفی بسیاری نیز در کارنامه آنان دیده میشود اما طی چهار دهه آنقدر گفته و تکرار شده است که دیگر جایی برای تکرار مکررات باقی نمانده.

آری؛ برای قضاوت نهایی در مورد مجموع عملکرد مدیران، بایستی به دور از هرگونه تعصبی ، بررسی شود که سیستم را چگونه و در چه شرایطی تحویل گرفته و با چه شرایطی تحویل داده اند.